Είναι ανάγκη να συμβάλομε ενεργά ώστε η παράδοση ενός τρόπου ζωής που έχει υπαχθεί στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά μας να διασωθεί από την γραφειοκρατική αντίληψη των Βρυξελλών που ζητούν να επιβάλλουν φορολογία ώστε και η ρακή να εξισωθεί με το ουίσκι!
Η Τσικουδιά το τελικό προϊόν από την απόσταξη των στέμφυλων συνδέεται με την αμπελοκαλλιέργεια.
Στην αρχαία Ελλάδα ο Αριστοτέλης αναφέρεται στην απόσταξη ως μεθόδου αφαλάτωσης, που χρησιμοποιούσαν οι ναυτικοί.
Στην Οδύσσεια (1) ο θείος Όμηρος αναφέρει «πιο ωραία ζωή δεν ξέρω από αυτή στα συμπόσια όπου οι συνδαιτυμόνες – σύνδειπνοι – αράδα καθισμένοι τρώνε και πίνουνε μπροστά σε γεμάτα τραπέζια-με κρέας και ψωμί- ακούνε τον τραγουδιστή και συμμετέχουν».
Από τα Ομηρικά έπη και την «θεογονία» του Ησιόδου έχομε οδηγίες για την άμπελο και τον προστάτη Θεό, τον Διόνυσο και τις συνδεδεμένες εορτές: Ανθεστήρια Λήναια κλπ.,για την γέννηση της τραγωδίας και του θεάτρου, την ανεκτίμητη συμβολή στον παγκόσμιο πολιτισμό.
Από τον ψαλμό του Δαβίδ (2) «Και Οίνος ευφραίνει καρδίαν ανθρώπου»» και τον Χριστό στο Μυστικό Δείπνο να εντέλλεται «πίετε εξ’ αυτού πάντες». Το συμπόσιο στην όλη λατρευτική και κοινωνική ζωή συνιστούν τα βασικά στοιχεία της ελληνοχριστιανικής μας παράδοσης.
Στη νέα Ρωμαϊκή περίοδο με την επικράτηση του χριστιανισμού (4ος μ.χ. αιών), η συμβολή των Μοναστηριών που διέθεταν μεγάλες αμπελοκαλλιέργειες και τεχνογνωσία οδηγεί στην ολοκληρωμένη διαχείριση: σταφύλια – κρασί – στέμφυλα – τσικουδιά – τσίπουρο.
Η ιστορία της απόσταξης έχει πολλές αναφορές, από την Κίνα ως την Αίγυπτο, την Μινωική Κρήτη (3) και την μετέπειτα εξάπλωση του Κρητομυκηναϊκού πολιτισμού 1400 π.χ.
Πολλά στοιχεία συγκλίνουν στην παραγωγή και χρήση της τσικουδιάς στην Κρήτη από πολύ παλιά και με όμοια επεξεργασία, όπως οι παλιότεροι θυμούνται και μάλλον ως οικογενειακή διαδικασία.
Μερικοί ερευνητές θεωρούν την απόσταξη της τσικουδιάς στην Κρήτη συνδεδεμένη ιστορικά με τους αγιορείτες μοναχούς και την σχέση με το Άγιον Όρος των Κρητών αγιογράφων (4).
Η αποστακτική συσκευή Άμβυξ, Λέβης (λαβέτζι στη Δυτική Κρήτη), είναι αρχαίες ελληνικές λέξεις-δοχείο με πλατειά κυκλική βάση που απολήγει σε στενό λαιμό και η βελτίωση της αποστακτικής συσκευής επιτυγχάνεται με την κατεργασία του χαλκού. Καζάνι, Τουρκιστί Kazan.
Όταν το 1689 η Κρήτη κατακτάται από τους Τούρκους (5), οι εξισλαμισθέντες Τουρκοκρητικοί δεν νοιώθουν ορθόδοξοι Οθωμανοί και συνεχίζουν τον παραδοσιακό τρόπο ζωής: ίδια γλώσσα και έθιμα, γλεντούν με το ρακί, την παραδοσιακή κρητική τσικουδιά, γιατί -ως ισχυρίζονται- το Κοράνι απαγορεύει το κρασί και όχι το απόσταγμα! Έχομε δε προφορικές μαρτυρίες από τους μέχρι πριν γεροντότερους και για επίσης σημαντικούς τουρκοκρητικούς οργανοπαίκτες (6) και λυράρηδες. Γνωστοί είναι σε όλη την Κρήτη οι σκοποί του «Καραγκιουλέ» .
Στη νεότερη ιστορία και μένοντας πληροφοριακά στην Κρήτη οι πρώτες άδειες απόσταξης δίνονται στην εποχή της Κρητικής πολιτείας 1900 κ.ε. καθότι η πρώτη φορολόγηση έγινε από το Ελληνικό κράτος το 1883.
Συνοπτικά τα καζανέματα λειτούργησαν πρώτιστα και ως τις μέρες μας ως οικογενειακή μεταβιβαζόμενη παραγωγική διαδικασία που ομόκεντρα καλύπτει το σύνολο των αμπελουργών.
Η αμπελοκαλλιέργεια: σταφύλια κρασί τσικουδιά, ενώ φθίνει σε παραλιακές περιοχές όπου η απασχόληση με τον τουρισμό από άνοιξη μέχρι φθινόπωρο, ενισχύεται στα ενδότερα και τα ορεινά της Κρήτης. Οι μικρές καλλιέργειες, λόγω και της μορφολογίας του εδάφους, δεν είναι ανταγωνιστικές μόνο για οινοποιία. Όμως οι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις παραγωγής κρασιού με την απόσταξη τσικουδιάς είναι μια επιπλέον οικονομική ενίσχυση των λιγοστών κατοίκων των χωριών αλλά και ως ήδη γίνεται και νεωτέρων ανθρώπων που παραμένουν αλλά και κίνητρο επιστροφής προς γενικότερο όφελος της οικονομίας του τόπου. Ήδη σε αρκετές χιλιάδες ανέρχονται οι απασχολούμενοι.
Ανάγκη λοιπόν να ενισχυθεί αυτή η παράμετρος που στην Κρήτη εξακολουθεί να είναι συντροφική εργασία με πολλαπλές σχέσεις, από την άνοιξη ως το χειμώνα.
Χώρος συνάντησης της κοινότητας, όπως λειτούργησε από τα χρόνια των Οθωμανών, είναι το καφενείο όπου ο καφές και ο ναργιλές για ξεκούραση και περίσκεψη και η τσικουδιά για την παρέα. Η διαχρονική «κλισέ διαταγή»: «κέρασέτσιδυο ή τόσα καραφάκια».
Και οι χαϊνιδες (7):
«Ήτανε όμορφο θαρρώ εκείνο τον παλιό καιρό το καπηλειό μου,
γιαλός, καημός και τσικουδιά βαρμένα μέσα στην καρδιά και με τ’όνειρό μου…
Και κάθε μέρα από βραδύς ντουγιουντισμένος ο Βαρδής με το λαούτο, τον αμανέ του να κεντα τον κόσμο τούτο…
Κι ο Σταύρος πέρα στη γωνιά, που για δυο χείλια βυσινιάτα σιγοπίνει…
Κι ο Μύρος πιάνει το χορό σε κάποια θάλασσα πλατειά θυμάται,
ήτανε ψεύτικος μπορεί ο έρωτά σου…
Πώς να δικάσω μια ζωή κι ένα αστέρι το πρωί που τρεμοσβήνει,
στο ερειπωμένο καπηλειό ένα μου όνειρο παλιό έχει απομείνει».
Μικρά τα χωριά σήμερα, πολλά χωρίς καφενεία, από Οκτώβριο μέχρι Χριστούγεννα με τα καζανέματα ζωντανεύουν και οι παρέες των παλιών και με τους νέους ξανασμίγουν.
Τα καλοκαίρια με τα πανηγύρια και τους επισκέπτες – τουρίστες- αλλά κι εκείνους που μόνιμα ή περιστασιακά εγκαθίστανται κυρίως στα χωριά της Κρήτης, δεν έχουν απλώς προτίμηση στην τσικουδιά, αλλά με την συναναστροφή αποκτούν την αίσθηση της αρχέγονης φιλοξενίας που γρήγορα αναπτύσσεταισε αξία φιλίας που μόνο με την διάθεση της παρέας γεννάται.
Αποκορύφωμα, το πανηγύρι της απόσταξης, όπου η τσικουδιά αφορμή ζωής και σχέσεων, κορυφώνεται σε εορτή πολιτισμού: ποίησης, φιλίας και αγάπης.
Φιλία, φιλοξενία, αλληλεγγύη, συντροφικότητα, κοινωνικότητα, ποιητική διάθεση: Άυλες, πνευματικός πλούτος, παράδοση πολιτιστικής κληρονομιάς (ως και το ενδιαφέρον του Υπουργείου Πολιτισμού πιστοποιεί).
Η πολιτιστική κληρονομιά της Κρήτης είναι ο σεβασμός στην παράδοση και η δημιουργική μετεξέλιξη να είναι τέτοια που να πλαταίνει η σκέψη να ψηλώνει ο νους, με σεβασμό στην ομορφιά που το περιβάλλον και η ιστορία προσδιορίζουν.
Η μαντινάδα μοναδικό αποθησάυρισμα συναισθημάτων και σοφίας, ξεδιπλώνεται στις μεγάλες παρέες που μόνο στα καζανέματα συναντάς σε όλη την Κρήτη, όταν τα άλλοτε παραδοσιακά γλέντια αποκλίνουν σε μια επικίνδυνη εμπορευματοποίηση.
Επιπλέον, αξίζει να υπογραμμισθεί ότι η ρακή-κρητική τσικουδιά δεν είναι απλά ένα προϊόν αλλά και ένα σύμβολο ενός ελεύθερου και αγνού τρόπου ζωής, μιας ελκυστικής παράδοσης αλλά και ένα προϊόν με αποδεδειγμένα «θεραπευτικές» ιδιότητες.
Η τσικουδιά ως χωνευτική καθιερώθηκε να σερβίρεται μετά το φαγητό αλλά και ως ευχαριστιακό κέρασμα φιλοξενίας.
Μικρή ποσότητα ελεγμένης ποιότητας δίνει το πραγματικό νόημα στην ευχή «στην υγειά μας». Αν δε οι μελέτες που αποδίδουν ευεργετικές ιδιότητες στο κόκκινο Γαλλικό κρασί και το Αγγλικό ουίσκι είχαν γίνει στην Κρήτη σίγουρα η τσικουδιά θα έρχονταν πρώτη με διαφορά (8).
Μεταξύ άλλων συνιστάται στο ότι διαστέλλει τα αγγεία και μειώνει την πίεση. Έχει αντιμικροβιακές ιδιότητες και συνιστάται ως απολυμαντική, ενώ χρησιμοποιείται για θεραπευτικές εντριβές για κρυολόγημα και μείωση πυρετού και πονοκεφάλου.
Έχει καρδιοπροστατευτική με αντιθρομβωτική επίδραση αλλά και αυξάνει την HDL, την καλή χοληστερόλη (9).
Αυτή την πολιτισμική συνέχεια σε μια ζώσα παράδοση και το χρυσό προϊόν την τσικουδιά, προσπαθούν ν’ αναδείξουν οι σύλλογοι αποσταγματοποιών τους οποίους πρέπει να ενισχύσουν όλοι όσοι,λιγότερο ή περισσότερο, ασχολούνται.
Ζητώντας από την πολιτεία να διατηρηθεί ο παραδοσιακός τρόπος απόσταξης.
Να θεσμοθετηθούν οι αναγκαίες προϋποθέσεις καλύτερης παραγωγής και διάθεσης του προϊόντος και προς όφελος της τοπικής και εθνικής οικονομίας (10).
Η τυχόν μη ενίσχυσης αυτής της προσπάθειας εγκυμονεί τον κίνδυνο εκβιομηχάνισης και κυρίως της απόσταξης -ανάλογη με του ούζου κ.α. ποτών- με ότι αυτό συνεπάγεται για την ποιότητα της τσικουδιάς και τον κύκλο του τρόπου ζωής που ως σύνολο και ως δημιουργική παράδοση θεωρούμε ότι συνιστά άυλο πολιτιστική κληρονομιά.
Η κατοχύρωση από την Ευρωπαϊκή ένωση των παραδοσιακών προϊόντων μεταξύ των οποίων και της τσικουδιάς ως προϊόντων γεωγραφικής επωνυμίας δεν αρκεί αλλά είναι μια θετική παράμετρος και για την δική μας συναντίληψη.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
(1): Ραψωδία Ι. στ. 5-11.
(2): Ψαλμός 103.
(3): Γύρω στα 1700π.χ. έχομε πήλινα ευρήματα; Σπ. Μαρινάτου: Κρητικομηκυναϊκός πολιτισμός.
(4): Θεοφάνης και άλλοι της Κρητικής σχολής Αγιογραφίας +1559.
(5): Θ. Δετοράκη, Ιστορία της Κρήτης.
(6): Αθανασίου Δεικτάκη: Χανιώτες Λαϊκοί μουσικοί.
(7): Δημήτρης Αποστολάκης: Το καπηλειό.
(8): Δρ Ανδρέας Καψωριτάκης καθηγητής Παθολογίας – γαστρεντερολογίας. Flashnews.gr
(9): Emedi.gr
(10): Aπασχολούνται πάνω από 2000 άνθρωποι και σε… εκατομμύρια ανέρχεται ο ειδικός φόρος κατανάλωσης.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΕΥΚΙΑΝΑΚΗΣ
