Τι ξέρουμε για το Αλτσχάιμερ; Όπως γνωρίζουμε όλοι, οι δυτικές κοινωνίες γερνούν, οπότε οι άνθρωποι που ανήκουν στην τρίτη ηλικία γίνονται όλο και περισσότεροι, ενώ ταυτόχρονα ο σύγχρονος, καθιστικός, απομονωμένος και ανθυγιεινός τρόπος ζωής συμβάλλει και στην αύξηση της νοητικής έκπτωσης.
Αυτό που τονίζουν οι επιστήμονες είναι ότι, αν θέλουμε να αναγνωρίσουμε τους παράγοντες κινδύνου που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τον εγκέφαλό μας αυξάνοντας κατ’ επέκταση τις πιθανότητες να μας απασχολήσει μελλοντικά η άνοια, της οποίας η συχνότερη αιτία είναι το Αλτσχάιμερ, δεν έχουμε παρά να στραφούμε σε εκείνους που ήδη γνωρίζουμε ακριβώς επειδή δρουν επιβαρυντικά στην καρδιά. Και αυτό γιατί ο διαβήτης, η υψηλή πίεση κ.λπ., που ευθύνονται για πολλά καρδιαγγειακά προβλήματα, επηρεάζουν με παρόμοιο τρόπο και τον εγκέφαλο συμβάλλοντας στην αύξηση των περιστατικών άνοιας. Από την άλλη πλευρά, ο σύγχρονος τρόπος ζωής, που δεν ευνοεί την κοινωνικοποίηση και ωθεί τους ανθρώπους στη μοναξιά, είναι επίσης επιβαρυντικός για τη μνήμη και τη γνωστική λειτουργία.
Η ταυτότητα της νόσου
Το Αλτσχάιμερ είναι μια πολυπαραγοντική νευροεκφυλιστική πάθηση (παρατηρούνται αλλοιώσεις όπως η εκφύλιση και η ατροφία του εγκεφάλου κ.ά.) που αφορά εκατομμύρια ανθρώπους στον κόσμο, δυστυχώς όχι μόνο όσους νοσούν αλλά και τους συγγενείς και τους φροντιστές τους. Είναι η πιο συνηθισμένη αιτία πίσω από την άνοια, ωστόσο είναι πλέον γνωστό ότι κάποιος μπορεί να έχει Αλτσχάιμερ χωρίς να έχει εκδηλώσει νοητική έκπτωση, και αυτό γιατί σε αυτή την περίπτωση, αν και έχουν ήδη ξεκινήσει οι αλλοιώσεις του εγκεφάλου, αυτές γίνονται αντιληπτές μόνο με εργαστηριακές εξετάσεις.
Τα συμπτώματα του Αλτσχάιμερ εκτείνονται σε τρεις τομείς:
- Τα γνωσιακά, κατά τα οποία ο ασθενής ξεχνά, χάνει πράγματα, μπερδεύεται, ρωτάει τα ίδια και τα ίδια, δυσκολεύεται να βρει τις κατάλληλες λέξεις για να εκφραστεί, μπορεί να εκδηλώσει απραξία (να μην ξέρει, για παράδειγμα, πώς να κουμπώσει τα κουμπιά του) ή αγνωσία όπου αδυνατεί να αναγνωρίσει ένα γνωστό πρόσωπο.
- Στη συνέχεια είναι τα λειτουργικά συμπτώματα που έχουν να κάνουν με το αν κάποιος είναι σε θέση να οδηγήσει, να διαχειριστεί χρήματα, να ψωνίσει και να αυτοεξυπηρετηθεί, για παράδειγμα να ντυθεί, να πλύνει τα δόντια του κ.λπ.
- Ακολουθούν τα νευροψυχιατρικά, που μπορεί να είναι η απάθεια (έλλειψη ενδιαφέροντος), η ευερεθιστότητα, το άγχος, η κατάθλιψη, οι ψευδαισθήσεις, το παραλήρημα, η επιθετικότητα και η ανησυχία.
Σε τι οφείλεται το Αλτσχάιμερ
Οι επιστήμονες καταλήγουν ότι η εμφάνιση του Αλτσχάιμερ σχετίζεται με γενετικές αλλά και περιβαλλοντικές επιδράσεις, όπως είναι η υπέρταση, η κατάθλιψη, η λήψη αντιχολινεργικών φαρμάκων, ο διαβήτης, η υψηλή χοληστερίνη, το κάπνισμα και το αλκοόλ. Ειδικά όταν όλα τα παραπάνω αφορούν τη μέση ηλικία, φαίνεται ότι αυξάνουν τον κίνδυνο για μελλοντική εμφάνιση της νόσου, στα 70 ή τα 80 έτη. Το πώς όμως ακριβώς προκαλείται το Αλτσχάιμερ είναι περίπλοκο θέμα και σίγουρα υπάρχουν παράγοντες που δεν είναι γνωστοί. Όσον αφορά την κληρονομικότητα, για την οποία γίνεται συχνά λόγος, έχουν όντως εντοπιστεί γονίδια που σχετίζονται άμεσα με το Αλτσχάιμερ, αλλά ευθύνονται μόνο για το 1-3% των ασθενών, ενώ το υπόλοιπο 97-99% είναι σποραδικές περιπτώσεις που κατά 50-60% οφείλονται σε 30-60 διαφορετικά γονίδια (ο συνδυασμός τους διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο) αλλά και σε άλλους παράγοντες.
Πώς γίνεται η διάγνωση
Το πρώτο που θα κάνει ο γιατρός είναι να πάρει το ιστορικό του ασθενή απευθυνόμενος και στους συγγενείς του ώστε να εντοπίσει πιθανές ενδείξεις από όλους τους τομείς που επηρεάζονται από την άνοια, όπως είναι τα γνωσιακά, τα λειτουργικά και τα νευροψυχιατρικά συμπτώματα. Ακολουθεί η βασική εξέταση (μέτρηση της λειτουργικότητας της μνήμης) με τεστ διαφόρων ειδών και στη συνέχεια εξετάσεις που αποκλείουν άλλες αιτίες (σπανιότερα η άνοια ενδεχομένως να οφείλεται σε κάποια θεραπεύσιμη και αναστρέψιμη αιτία, όπως ο υποθυρεοειδισμός ή η αναιμία). Τέλος, υπάρχουν και κάποιοι βιοδείκτες που μπορεί να βοηθήσουν να μετρηθεί κατά πόσο έχει συρρικνωθεί ο εγκέφαλος (π.χ., με τη διενέργεια PET scan ή με εξέταση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού).
Ποια είναι η αντιμετώπιση
Σύμφωνα με τους ειδικούς, όταν παρατηρήσουμε ότι κάποιος οικείος μας εμφανίζει συμπτώματα άνοιας, είναι σκόπιμο να απευθυνθούμε στο γιατρό όσο νωρίτερα γίνεται. Κι αυτό γιατί υπάρχουν παρεμβάσεις που μπορεί να βοηθήσουν, όπως η απώλεια κιλών και ο καλός έλεγχος του σακχάρου και της πίεσης. Επίσης, για όποιον αντιμετωπίζει προβλήματα μνήμης είναι πολύ σημαντική η δημιουργία μιας ρουτίνας, καθώς και η λήψη στοχευμένης φαρμακευτικής αγωγής για τη νοητική λειτουργία με σκευάσματα που βοηθούν συμπωματικά αλλά και άλλα φάρμακα που μπορεί να βελτιώνουν τον ύπνο, τη διάθεση, την κατάθλιψη, κ.λπ.
Υπάρχουν πλέον κάποια νέα φάρμακα που δρουν αφαιρώντας από τον εγκέφαλο τα αμυλοειδή (κομμάτια πρωτεΐνης που συσσωρεύονται στον εγκέφαλο στο Αλτσχάιμερ), δεν αντιστρέφουν ωστόσο τα συμπτώματα, ούτε καθυστερούν πολύ την εξέλιξη της ασθένειας.
Οι επιστήμονες διερευνούν το ενδεχόμενο να δίνουν τα συγκεκριμένα φάρμακα πολύ πιο νωρίς, όταν θα έχουν εμφανιστεί τα αμυλοειδή στον εγκέφαλο, αλλά δεν θα έχουν εκδηλωθεί ακόμη τα συμπτώματα της νόσου.
Ποια είναι η πρόληψη για το Αλτσχάιμερ
Αυτό που οφείλουμε να κάνουμε για να διαφυλάξουμε όσο μπορούμε τη νοητική μας λειτουργία είναι να ελέγχουμε τους παράγοντες κινδύνου που επηρεάζουν και την καρδιαγγειακή μας υγεία, όπως είναι η αρτηριακή πίεση, το σάκχαρο και το σωματικό μας βάρος. Σημαντικό είναι επίσης να ακολουθούμε τη μεσογειακή διατροφή, να ασκούμαστε σωματικά και πνευματικά και να επιδιώκουμε την κοινωνική αλληλεπίδραση.
Η συμβολή των ψηφιακών εργαλείων
Ας φανταστούμε ένα ψηφιακό γυμναστήριο για τον εγκέφαλο με εφαρμογές που παρακολουθούν τη μνήμη, την κίνηση και τον ύπνο και προσαρμόζουν καθημερινά μικρές ασκήσεις για να κρατούν το μυαλό σε εγρήγορση. Τέτοια ψηφιακά εργαλεία υγείας μπορούν να ενισχύσουν τη σωματική και νοητική δραστηριότητα των ηλικιωμένων, καθυστερώντας ή και αποτρέποντας την εμφάνιση άνοιας. Με την έγκαιρη ανίχνευση πρώιμων σημείων γνωστικής έκπτωσης, ανοίγεται ο δρόμος για στοχευμένες παρεμβάσεις που προάγουν την ενεργό και υγιή γήρανση.
Ο ρόλος της διατροφής για το Αλτσχάιμερ
Έχουν μελετηθεί πολλές διατροφικές παρεμβάσεις με στόχο την πρόληψη και την καθυστέρηση της εξέλιξης της νόσου Αλτσχάιμερ. Τέτοιες είναι:
- Ο περιορισμός των θερμίδων που καταναλώνουμε, ο οποίος, όπως έχουν δείξει μελέτες σε ζωικά μοντέλα της νόσου, συμβάλλει στη μείωση των αλλοιώσεων του εγκεφάλου. Επίσης, οι ολιγοθερμιδικές δίαιτες φαίνεται να καταστέλλουν το οξειδωτικό στρες, να βελτιώνουν τη μιτοχονδριακή λειτουργία και να ενεργοποιούν οδούς μακροβιότητας.
- Η μεσογειακή δίαιτα, η οποία σύμφωνα με σχετικές μελέτες σε ανθρώπους δρα κατασταλτικά στον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου Αλτσχάιμερ και στην επιβράδυνση της γνωστικής έκπτωσης. Καθώς είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά και πολυακόρεστα λιπαρά, προστατεύει από φλεγμονή και αγγειακές βλάβες και βελτιώνει την εγκεφαλική αιμάτωση. Υπάρχει μάλιστα και η «πράσινη» εκδοχή της που δίνει έμφαση σε συγκεκριμένες τροφές (π.χ., μούρα, πράσινα λαχανικά, καρύδια, πράσινο τσάι) με νευροπροστατευτικά φλαβονοειδή και πολυφαινόλες, η οποία αποδεδειγμένα μπορεί να υποστηρίξει την υγεία του εγκεφάλου.
- Η κετογονική δίαιτα που είναι χαμηλή σε υδατάνθρακες και πολύ πλούσια σε πρωτεΐνες. Καθώς αυξάνει τα κετονικά σώματα που λειτουργούν ως εναλλακτική καύσιμη ύλη για τον εγκέφαλο σε περιβάλλον μειωμένης γλυκόζης, μειώνονται η διεγερτική τοξικότητα και η φλεγμονή. Μελέτες σε ασθενείς με νόσο Αλτσχάιμερ έχουν δείξει ότι αυτό το διατροφικό μοντέλο βελτιώνει την καθημερινή λειτουργικότητα και την ποιότητα ζωής.
- Η διαλείπουσα νηστεία η οποία προάγει την αυτοφαγία και την απομάκρυνση κατεστραμμένων πρωτεϊνών από τον εγκέφαλο, μειώνει την ινσουλινοαντίσταση και βελτιώνει την πλαστικότητα των νευρώνων. Σε ζωικά μοντέλα της νόσου Αλτσχάιμερ, βρέθηκε ότι βελτιώνει τη γνωστική λειτουργία και μειώνει τη νευροπαθολογία.
Ευχαριστούμε τον δρα Γιάννη Σωτηρόπουλο, νευροεπιστήμονα, ερευνητή Γ΄ στο Ινστιτούτο Βιοεπιστημών & Εφαρμογών ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος, τον Χρήστο Φραντζίδη, επίκουρο καθηγητή Πληροφορικής – Μηχανικής Μάθησης του Πανεπιστημίου του Λίνκολν στο Ηνωμένο Βασίλειο, και τη Δήμητρα Ευθυμιοπούλου, διαιτολόγο-διατροφολόγο, BSc, Αθλητική Διατροφή, MSc, για τη συνεργασία
